آزمایش تحمل گلوکز خوراکی ( OGTT) (Oral Glucose Tolerance Test )

تهیه کننده : آزمایشگاه رفرانس کشور

- اندازه گیری سریال گلوکز خون قبل و بعد از مصرف خوراکی مقدار مشخصی از گلوکز، روشی مناسب برای تفکیک افراد سالم از بیماران می باشد . 

- اگرچه استفاده از این آزمایش در شناسایی بیماران ، روشی حساستر از اندازه گیری قند خون ناشتا می باشد ولی ممکن است تحت تاثیرمتغیرهای فراوانی قرار بگیرد . به همین دلیل ، توصیه می شود ضمن رعایت تمامی موارد لازم ، آزمایش در دو نوبت جداگانه انجام شود ( به استثنای مواردی که نتایج بطور فاحشی غیر طبیعی باشند) .

آماده سازی بیمار : 

1- پس ازمشورت با پزشک معالج ، حتی الامکان داروهایی که ممکن است روی میزان قند خون اثر بگذارد ( مانند تیازیدها، داروهای ضد بارداری خوراکی، کورتیکواستیروییدها و... ) قطع گردد .

2- رژیم غذایی به مدت سه روز، آزاد و بدون محدودیت بوده ( حداقل 150گرم کربوهیدرات در روز) و فعالیتهای بدنی نیز مطابق معمول صورت گیرد .

3- آزمایش در افراد سرپایی انجام می گیرد . انجام آزمایش در افراد بستری ، مبتلایان به بیماریهای حاد و نیز افراد بدون تحرک عادی ،ممکن است منجر به اخذ نتایج نادرست گردد .

4- از شب قبل از آزمایش ، بیمار باید بمدت 16-10ساعت ناشتا باشد ، دراین مدت نوشیدن آب بلامانع است .

5- آزمایش باید بین ساعات 9-7 صبح انجام گردد .

مراحل انجام آزمایش : 

1. فرد باید در حالت نشسته قرارگیرد . 
2. یک نمونه خون در حالت ناشتا گرفته می شود . سپس 100 گرم گلوکز ( در کودکان مقدار گلوکز 1.75 g/kg و حداکثر 75 گرم می باشد ) که در 300 میلی لیتر آب حل شده به بیمار داده می شود تا در مدت حداکثر 5 دقیقه نوشیده شود . معمولا محلول خنک آسانتر تحمل می شود . 

از آنجایی که برای ارزیابی صحیح نتایج ، مقدار گلوکز تجویز شده اهمیت فراوانی دارد ، حتما باید از پودر یا محلول گلوکز با مقادیر مشخص ، که برای انجام این آزمایش تهیه شده اند ، استفاده گردد . استفاده از هر محلول قندی دیگر مانند شربت ها ، آب قند و...  که دارای مقادیر نامشخص گلوکز می باشند ، ممنوع است .

3. فرد باید در طول انجام آزمایش ، از سیگار کشیدن ، فعالیت بدنی شدید ، نوشیدن چای یا قهوه و خوردن مواد غذایی خودداری نماید .

4. دو ساعت بعد از مصرف گلوکز ، مجددا نمونه خون گرفته می شود .

متغیرهای موثر بر انجام آزمایش : 

برخی از عوامل موثر بر انجام آزمایش عبارتند از مدت ناشتا بودن ، میزان کربوهیدرات مصرف شده در روز های قبل از انجام آزمایش ، داروهای مصرفی  ، ضربات جسمانی  یا هر گونه استرس فیزیکی ، وجود بیماری همزمان ، سن ، میزان فعالیت بدنی  و وزن ، وضعیت بیمار در زمان آزمایش ، اضطراب و مصرف کافئین .

تفسیر نتایج : 

نحوه تفسیر نتایج آزمایش تحمل گلوکز ، بر مبنای برنامه کشوری پیشگیری و کنترل دیابت ( کتابچه پزشک و دیابت ، چاپ شده توسط مرکز مدیریت بیماریها ) در زیر آمده است .

تشخیص دیابت :

قند پلاسمای خون وریدی ،   2 ساعت بعد از مصرف 75gr گلوکز خوراکی ، مساوی یا بیش از 200mg/dl 

تشخیص اختلال تحمل گلوکز : ( Impaired Glucose Tolerance Test )  

 قند پلاسمای خون وریدی، 2 ساعت بعد از مصرف 75gr گلوکز خوراکی ، مساوی یا بیش از 140mg/dl و کمتر از 200mg/dl  

1.Glucose Challenge Test

زنان باردار بر اساس قرارگیری درمعرض عوامل خطر، در یکی از دو گروه زیر قرار گرفته و از طریق GCT با 50 گرم گلوکز مورد غربالگری قرار می گیرند .

1. زنان باردار در معرض خطر ( دارای سابقه مرده زایی ، حداقل دو بار سقط خودبخودی ، تولید نوزاد با وزن 4 کیلوگرم  و بالاتر ، سابقه دیابت در افراد درجه یک خانواده و چاقی به معنی BMI مساوی یا بیشتر از 30kg/m2 قبل از بارداری ) در اولین مراجعه GCT می شوند .

2. زنان بارداری که در معرض عوامل خطرزای فوق نیستند ، باید در هفته 28-24 بارداری از طزیق GCT غربالگری شوند .

آماده سازی بیمار : 

1. 1. با مشورت پزشک ، حتی الامکان دارو هایی که ممکن است روی میزان قند خون اثر بگذارد ( مانند نیازید ها ،کورتیکو استروئید ها و ... ) قطع گردد . 
2. 2. رژیم غذایی به مدت 3 روز آزاد و بدون محدودیت بوده ( حداقل 150 گرم کربوهیدرات در روز) و فعالیت های بدنی نیز مطابق معمول صورت گیرد . 
3. 3. آزمایش در افراد سرپایی انجام می گیرد ، انجام آزمایش در افراد بستری و بدون تحرک عادی ممکن است منجر به اخذ نتایج نادرست گردد . 
4. 4. آزمایش در شرایط غیر ناشتا انجام می شود و انجام آن در هر ساعت روز و بدون توجه به آخرین وعده غذا ، ممکن می باشد . 

مراحل انجام آزمایش : 

1. 1. 50 گرم گلوکز در 250-300 میلی لیتر حل شده و در مدت 5 دقیقه نوشیده می شود ، معمولا محلول خنک آسانتر تحمل می شود . 
2. 2. در مدت انجام آزمایش ، بیمار در حالت نشسته بوده  و از سیگار کشیدن ، فعالیت بدنی شدید ، نوشیدن چای یا قهوه  و خوردن مواد غذایی خودداری می نماید . 
3. 3. اگر عوارضی مانند تهوع بروز کرد ، بیمار می تواند در حالت خوابیده قرار گیرد ، ولی در صورت استفراغ  ، نتایج دیگر قابل اطمینان نبوده  و آزمایش نباید ادامه یابد . 
4. 4. بعد از یک ساعت نمونه خون وریدی گرفته می شود . 

2-Oral Glucose Tolerance Test

در زمان بارداری وقتی GCT مختل باشد ، OGTT بعنوان آزمایش تشخیصی ، مطابق با شرایط مندرج در صفحه اول راهنما و لحاظ موارد اختلاف زیر ، انجام میگیرد .

- در فرد باردار مدت زمان ناشتا بودن می تواند 14-8 ساعت باشد .

- آزمایش با 100gr گلوکز انجام می شود . 

- یک نمونه خون در شرایط  ناشتا گرفته شده  و سپس گلوکز خورده می شود . نمونه های خون بعدی به فاصله یک ساعت تا 3 ساعت بعد از مصرف گلوکز گرفته می شوند . 

- مقادیر مورد انتظار در خانم های باردار در جدول زیر آمده است . 

تفسیر نتایج :

اگر دو نمونه خون ، برابر یا بیش از نتایج فوق باشد ، فرد مبتلا به دیابت بارداری است .

اگر قند خون در یک نمونه خون ، برابر یا بیش از نتایج فوق باشد ، آزمایش OGTT باید در هفته  36-32 بارداری  با 100 گرم گلوکز تکرار گردد .

افرادی که میزان قندشان در هر 4 مورد ، کمتر از مقادیر مندرج در جدول است ، طبیعی در نظر گرفته می شوند .

تشخیص دیابت حاملگی GestationaL Diabetes Mellitus ( GDM)

عدم تحمل کربوهیدراتها به درجات مختلف ، که برای اولین بار طی بارداری بروز نموده یا تشخیص داده شوند را دیابت بارداری  می نامند ، این افراد ممکن است علامت دار یا بدون علامت باشند .

افرادی که علائم بالینی دیابت را نشان می دهند ، اغلب قند خون و HbA1c بالا داشته  و  معمولا برای تشخیص نیازی به انجام تستهای تحمل گلوکز ندارند . اما اکثر مبتلایان به دیابت حاملگی ، بدون علامت می باشند و این مساله لزوم انجام آزمایش غربالگری درخانم های باردار را نشان می دهد . غربالگری در مرحله ی اول از طریق آزمایش GCT و در صورت لزوم OGTT انجام می شود.

تفسیر نتایج :

بر اساس دستورالعمل برنامه ریزی کشوری پیشگیری و کنترل دیابت ، در خانم هایی که در معرض دیابت نیستند ، اگر قند خون پلاسما کمتر از 120mg/dl باشد احتمال دیابت حاملگی منتفی است ولی اگر 130mg/dl یا بیشتر باشد ، باید آزمایش تحمل گلوکز با 100 گرم گلوکز و مطابق با دستور العمل OGTT انجام شود .

در خانم های در معرض خطر ، اگر قند خون پلاسما کمتر از 130 mg/dl ،در هفته 28-24 مجددا GCT انجام  می شود ولی اگر مقدار گلوکز بیش از 130 mg /dl باشد ، باید آزمایش تحمل گلوکز با 100 گرم گلوکز و مطابق با دستورالعمل OGTT انجام شود .

مراجع :

1. 1. دلاوری علیرضا ، مهدوی هزاده علیرضا ، نوروزی نژاد عباس ، یاراحمدی شهین ، پزشک و دیابت ، چاپ شده توسط مرکز مدیریت بیماریها ،بهار 83 ص 17-12
2. 2. ALAN  H.B WU . TIETZ CLINICAL GUIDE TO LABORATORY TESTS ,Fourth Edition , Saunders , 2006 pp 454
3. 3. Burtis , Ashwood  .Burns .TIETZ Textbook of clinical chemistry and molecular diagnostic. Fourth edition . Saunders.2006 pp 859-862
4. 4. Clinical Diagnosis and Management by Laboratory Methods . Henry.2001 pp 215.