کنترل متغیرهای قبل از آزمایش (Pre-analitical variables)

 عوامل متغیر مربوط به بیمار:

برای بهبود کیفیت جواب ازمایشها این فاکتورها باید به حداقل رسانیده شوند. فاکتورهای موثر شامل تغییرات هورمونی- استرس های خارجی فعالیت بدنی و غیره می باشد. عوامل متغیر تصادفی باید به حداقل رسانیده شوند. مثلا کورتیزول در ساعت مشخصی از شبانه روز نمونه گیری شود. (برای کنترل فاکتورهای خارجی و فعالیت بیمار) شرایط نمونه گیری و اماده سازی بیمار باید استاندارد و یکسان باشد تا اثر عوامل متغیر تصادفی به حداقل رسانده شود موقعیت بیمار در موقع نمونه گیری تغییر موقعیت بیمار از حالت خوابیده به نشسته یا ایستاده سسبب خروج اب و مایعات و مواد محلول قابل عبور از داخل عروق به فضای بینابینی سلولها می گردد. مواد غیر قابل عبور از داخل عروق مثل پروتیین ها سلولها مواد باند شده به پروتیین ها و سلولها تغلیظ می شوند. مثلا البومین سرم افزایش یافته و کلسیم چون به البومین باند شده افزایش می یابد. اثرات تغییر موقعیت بیمار از حالت خوابیده به ایستاده: افزایش البومین و پروتیین توتال سرم – افزایش فعالیت انزیم ها- کلسیم- بیلی روبین- کلسترول- تری گلیسرید- داروهای باند شده به پروتیینها- هموگلوبین- هماتوکریت- شمارش سلولهای خونی و غیره. شیفت اب و مایعات از داخل به خارج عروق سبب افزایش پروتیین توتال سرم به میزان 8-10 % می شود. براساس مقدار عبور ماده مورد نظر از جدار عروق تغییرات غلظت مواد متفاوت است. در افرادی که مایعات بیشتری مصرف کرده اند این تفاوت محسوستر است. با توجه به مطالب فوق مقدار نرمال جواب ها برای بیماران سرپایی و بستری متفاوت خواهد بود. تغییر موقعیت بیمار سبب تغییر در غلظت هورمونها می گردد. مثلا در اثر تغییر حالت بیمار از خوابیده به ایستاده نورادرنالین افزایش می یابد.(2برابر) رنین پلاسما افزایش می یابد(به علت کاهش حجم خون وریدی به کلیه) الدوسترون افزایش می یابد(به علت افزایش انژیوتانسین 2) و 8-arg-vasopressin خون افزایش می یابد. در صورت تکرار تست بر روی بیمار باید دقت شود که موقعیت بیمار همواره ثابت شود.(مثلا همیشه نشسته باشد) بستن تورنیکت کار تورنیکت مسدود کردن جریان خون وریدی می باشد. بستن تورنیکت سبب برجسته شدن وریدها و تسهیل خون گیری می شود. کاربرد نامناسب تورنیکت و باز و بسته کردن مشت باعث خطا در تستها می شود. باز و بسته کردن مشت و پمپ کردن دست در طی نمونه گیری سبب افزایش غلظت پتاسیم لاکتات و فسفر می شود. با افزایش لاکتات خون PH خون کاهش یافته و غلظت کلسیم یونیزه سرم بالا می رود. بستن طولانی مدت تورنیکت سبب افزایش مواد باند شده به پروتیینها می شود. (به علت Hemoconcentration). مثلا کلسترول -تری گلیسرید- کلسیم و اهن سرم زیاد می شود. بستن تورنیکت به مدت 3 دقیقه سبب افزایش پروتیین توتال به میزان 5 % - کلسترول 5 % - اهن 6 % - بیلی روبین 8 % - AST به میزان 10 % می شود. برای اندازه گیری لاکتات سرم نمونه گیری باید بدون بستن تورنیکت انجام شود. چون در اثر بستن تورنیکت متابولیسم سلولها از هوازی به بی هوازی تغییر یافته و غلظت لاکتات سرم افزایش می یابد. توصیه می شود نمونه گیری CPK – LDH بدون کاربرد تورنیکت انجام شود. جهت تستهای دیگر تورنیکت بیش از 1 دقیقه روی بازو بسته نشود. استرس استرس سبب افزایش هورمون ادرنال می شود. اضطراب سبب افزایش تنفس (هیپرونتیلاسیون)و اختلال اسید و باز خون شده و لاکتات سرم را افزایش می دهد. در اثر اضطراب اسیدهای چرب ازاد غیر استریفیه خون(NEFFA) افزایش می یابند. ناشتا بودن به مدت طولانی ناشتا بودن به مدت بیش از 24 ساعت سبب افزایش بیلی روبین سرم می شود. (240 % افزایش پس از 48 ساعت ناشتا بودن). ناشتا بودن به مدت 72 ساعت سبب کاهش گلوکز خون به میزان 45 mg/dl – افزایش تری گلیسیرید – گلیسرول- اسیدهای چرب ازاد خون شده ولی غلظت کلسترول ثابت می ماند.

کنترل کیفی مواد- دکتر مهبد