نگهداری نمونه(storage )
نگهداری نمونه در شرایط استاندارد و کنترل شده اهمیت زیادی دارد. مثلا نشت (leakage)پتاسیم از گلبولهای قرمز در مرحله سرم گیری باعث افزایش کاذب پتاسیم سرم می شود. با به کار گیری روشهای مخصوص و جدا کردن سرم در اسرع وقت از این اشکالات جلوگیری میشود . یخ زدن و اب کردن مکرر نمونه سرم (freezing and thawing) سبب دناتوراسیون پروتیین ها و لیپو پروتیین ها و تغییر انها می گردد. فعالیت الکالین فسفاتاز در نمونه سرم اب شده و نگهداشته شده در حرارت اتاق افزایش می یابد. نمونه مایع امنیوتیک (amniotic fluid) باید در سانتریفوژ یخچال دار سانتریفوژ شود. در صورت قرارگرفتن نمونه در حرارت اتاق یا سانتریفوژ کردن با دستگاههای سانتریفوژ معمولی فسفولیپاز فعال شده و باعث هیدرولیز اسیدهای چرب از لستین شده و در اندازه گیری نسبت لسیتین به اسفنگومیلین (L/S Ratio) تداخل و اشکال ایجاد می کند. نمونه مایع امنیوتیک باید با دور کم سانتریفوژ شود. در صورت استفاده از دور زیاد سانتریفوژ فسفولیپیدها از غشا سلولهای موجود در نمونه جدا شده و سبب خطا می شود. تبخیر اب موجود در سرم باعث افزایش غلظت تمام مواد موجود در سرم و افزایش فعالیت انزیم ها می شود. میزان تبخیر اب با افزایش دمای محیط جریان هوا در ازمایشگاه و زمان نگهداری سرم ارتباط مستقیم و نسبت معکوس با رطوبت محیط دارد. اندازه وشکل ظروف نگهداری سرم بر میزان تبخیر موثر است . این نوع خطا با استفاده از روش های کنترل کیفی روتین قابل پیگیری و ردیابی نمی باشد.چون مواد کنترل در معرض این تغییرات قرار نمی گیرند و معمولا در مرحله انجام تست وارد پروسه کاری می شوند . برای ردیابی این نوع خطا از روش های کنترل کیفی بر اساس نمونه بیمار استفاده میشود. مثل دلتا چک delta check نمونه دو قسمت شده ( duplicate) خروج co2 از سرم یا پلاسما در صورتی که نمونه خون یا سرم در لوله در باز نگهداری شود co2 به مرور زمان از پلاسما یا سرم خارج می شود. کاهش co2 نمونه باعث افزایش PH ان می گردد. Co2 به میزان 5 mmol/L در 60 دقیقه در حرارت اتاق کاهش می یابد. PH سرم یا پلاسما پس از 2 ساعت نگهداشتن در حرارت اتاق به 5/8 می رسد که باعث تخریب اسید فسفاتاز و تغییر مواد دیگر در نمونه می شود. برای افزایش پایداری اسید فسفاتاز از تنظیم PH نمونه توسط بافر سیترات ( PH = 6/2) استفاده می شود. نگهداری سرم به مدت طولانی سبب تغییر الگوی الکتروفورز پروتیین های سرم شده و باعث تغییر غلظت کلسترول و تری گلیسرید و سایر مواد موجود در نمونه می گردد. قبل از انجام ازمایش در صورتی که نمونه مدتی در یخچال مانده باشد ان را به حرارت اتاق رسانده و به خوبی مخلوط کنید. در اثر ماندن خون در لوله ازمایش و در حرارت اتاق گلوکز به میزان 5-7 % در هر ساعت کاهش می یابد. چون گلوکز تنها منبع انرژی گلبولهای قرمز می باشد. برای جلوگیری از تغییر غلظت گلوکز نمونه باید سرم هرچه سریعتر جدا شود یا از مهار کننده های گلیکو لیز مثل فلوراید سدیم استفاده شود.
موادی که ممکن است تحت تاثیر نگهداری طولانی مدت نمونه خون قرار گیرند به قرار زیر است:
گازهای خونی شریانی- پتاسیم سرم- کلر سرم- فسفات – کراتینین( به روش ژافه)- گلوکز- اهن سرم- LDH - الکالین فسفاتاز- AST – فاکتورهای انعقادی 5 و 7 و 8 – گلبولهای سفید و قرمز خون- هموگلوبین و هماتوکریت- رتیکولوسیتها- پلاکت ها- PT و PTT – ESR
فعالیت پروتئولیتیک و هیدرولیتیک باعث افزایش آمونیاک در نمونه خون نگهداری شده در حرارت اتاق می شود. افزایش نفوذ پذیری غشا گلبولهای قرمز سبب افزایش پتاسیم فسفر منیزیم در اثر ماندن خون می شود. نگهداری خون در یخچال (4 درجه) باعث نشت بیشتر پتاسیم نسبت به نگهداری خون در حرارت اتاق (25 درجه) می شود. این تفاوت به علت مهار بیشتر پمپ سدیم- پتاسیم گلبولهای قرمز در سرما می باشد. انزیم های فسفورولیتیک باعث افزایش فسفر معدنی به علت آزاد شدن فسفر از فسفات های آلی در خون می شود. در جریان نگهداری سرم فعالیت آنزیم ها در سرم کم می شود. این کاهش فعالیت بستگی به حرارت و زمان نگهداری سرم دارد.
روش ایده ال نگهداری سرم :
یخ زدن فوری نمونه در نیتروژن مایع و نگهداری ان در 80- می باشد. اکثر مواد شیمیایی موجود در سرم در حرارت 20- درجه برای مدت 6 هفته بدون تغییر بوده و پایدار می مانند. در اثر نگهداری سرم در فریزر به مدت 20 ماه گلوکز ان به میزان 12 % کاهش می یابد. در یخچال CO2 سرم به مقدار 7/3 mEq/litدر مدت12 ساعت کاهش می یابد. مواد موجود در نمونه های لیوفیلیزه برای چند سال پایدار هستند به شرطی که لیوفیلیزاسیون کامل باشد و مقدارآب باقیمانده در نمونه لیوفیلیزه کمتر از 1-2% باشد (تا وقتی حل نشده اند). نور باعث کاهش بیلیروبین سرم و دلتا امینولوولنیک اسید و پورفیرین و پورفوبیلینوژن ادرار می شود. چون اندازه گیری اکثر مواد در ادرار وابسته به PH می باشد باید برای نگهداری ادرار PH ان تنظیم شود.
کنترل کیفی مواد- دکتر مهبد