انواع خطاها در ازمایشگاه

انواع خطاهای مشاهده در ازمایشگاه شامل خطای سیستمیک و خطای راندوم می باشد. خطاهای سیستمیک خطاهایی است که باعث ایجاد تغییر در یک سمت(کاهش یا افزایش نتایج ) می شوند.

 خطاهای سیستمیک از نظر علت به دو دسته تقسیم می شوند: 1- natural 2- man made (توسط پرسنل)

علل شایع خطاهای سیستمیک:

 1- Again(ماندن): مواد شیمیایی و راژنتها در طی نگهداری دچار تغییر در ترکیب و غلظت می شوند. ممکن است کریستالیزه شده یا مورد حمله میکروب ها و قارچ ها قرار گیرند. نمونه ها هم در اثر نگهداری دچار تغییر می شوند. اثر لوازم شیشه ای و پلاستیکی در راژنتها و نمونه ها باید بررسی شود. در اثر ماندن راژنت ها و نمونه ها نا خالصی ها از هوا جذب می شوند. تغییرات مکانیکی دستگاهها در طول زمان به علت تغییر رطوبت و حرارت ودیگرشرایط نامناسب.

2- Personal bias : ممکن است پرسنل نادانسته خطایی را وارد نتایج ازمایش کنند . مثلا ممکن است مینیسک(meniscus) پیپت غلط خوانده شود یا OD دستگاه غلط خوانده شود (با زاویه نامناسب) و غیره.

3- Laboratory bias: تغییرات در استانداردها – راژنت ها- محیط کار – متد و دستگاهها

 4- Inter and intra individual bias : تغییرات بین افراد یا تغییرات در یک فرد. الف- متغیرهای بین فردی: نژاد – سن- جنس- حالت سلامت وغیره ب- متغیرهای داخل فردی: تغییرات ساعت به ساعت – روز به روز- فصلی و ماهانه

 5- Experimental error : الف- تغییر و تفاوت بین گروههای مورد اندازه گیری ب- تفاوت روش ها مثل قند به روش اورتوتولوییدین و گلوکز اکسیداز خطاهای انالیتیک(Analytical error) معمولا سیستمیک می باشند به دلیل فاکتورهای به کار رفته در یک سری ازمایش که همه انها را دچار اشکال می کند. مثلا پیپتوری که اشتباه کالیبره شده باشد ممکن است باعث خطای systemic proportional Biass شود ولی پیپتوری که دقیق عمل نمی کند باعث random variability می شود.

 خطاهای راندوم ( Random Error) خطاهایی است که علت انها مشخص نبوده و تحت کنترل نمی باشد این خطاها شانسی و تصادفی می باشد. خطاهای راندوم در مسیر ثابتی نبوده و ممکن است در هر جهت عمل کنند.(کاهش یا افزایش)

 شانس ایجاد خطای راندوم نسبت مستقیم با عوامل زیر دارد: کیفیت راژنتها- تعداد و مراحل و پیچیدگی تست- مهارت تکنسین- کیفیت وسایل- خطاهای پرسنل عدم دقت در وسایل حجمی انتقال نمونه یا راژنت می باشد مثلا خطای سمپلر و پیپتور وقتی خراب و فرسوده شوند. مثلا تغییر مقدار نمونه برداشته شده توسط سمپلر باعث خطای نسبی راندوم می شود و مقدار خطا متناسب با غلظت ماده مورد نظر تغییر می کند. هر چه غلظت نمونه بیشتر باشد مقدار خطا بیشتر است.

 خطای توتال(Total Error) مجموع خطای سیستمیک ( %Bias) و خطای راندوم (CV) مشاهده شده در هر روش می باشد. خطای توتال در انجام هر روش ازمایشگاهی باید مورد توجه قرار گیرد. خطای سیستمیک در خطای راندوم هم اثر می کند. در تستهایی که از استاندارد با کیفیت بالا استفاده می شود خطای سیستمیک تا حدی قابل اغماض است. به خطاهای راندوم باید هرچه سریعتر رسیدگی کرده و انها را برطرف کنیم.

صحت در گرو دقت است. اگر دقت وجود نداشته باشد صحت به دست نمی اید.

خطاهای شایع در levey-jennings Dispersion (پراکندگی):

جواب ها بسیار فاصله داشته و ممکن است خارج از+2SDو -2SDباشد. علت Dispersion خطاهای راندوم (RE) و افزایش عدم دقت ( Imprecision) می باشد. علل شایع: مثلا خراب بودن سمپلر – عدم دقت دستگاه اسپکتروفتومتر –عدم خلوص راژنتها – عدم کنترل حرارت- زمان وغیره

 Trend(تمایل):جواب های کنترل هفت روز پیاپی به یک سمت تمایل و حرکت داشته باشد. Trend بیشتر به علت خطای سیستماتیک(SE) می باشد. علل شایع Trend : خراب شدن استاندارد- Expire شدن راژنت- به هم خوردن کالیبراسیون دستگاه- اشکال در دستگاهها وغیره Shift (جابجا شدن): جوابهای کنترل هفت روز پیاپی به صورت مداوم بالا یا پایین خط میانگین قرار گیرند. علل شایع شیفت: تغییر ناگهانی در روند کار- تغییر استاندارد—عوض شدن کیت- تغییر کالیبراتور- تعمیر یا سرویس دستگاه-عوض شدن پرسنل و غیره.

کنترل کیفی در ازمایشگاه- دکتر خاتمی