اصول آزمایشگاهی ادرار

تستهای آزمایشگاهی ادرای  دارای  نقش اساسی در طب بالینی می باشند.

 3 نوع آنالیز اصلی ادرار که به طور معمول صورت می گیرد عبارتنداز:

1-تست با نوار

2-تست پایه که ارزیابی میکروسکوپی رسوب ادراری  نیز علاوه برتست با نوار معرف انجام میگیرد.

3-آزمایش سیتولوژیک اختصاصی رسوب ادراری

نوار ادراری اطلاعاتی در باره خصوصیات فیزیکی و شیمیایی ادرار فراهم می آورد ،در وضعیتهای معین خصوصا" به هنگام ارزیابی بیمارانی که به واسطه وجود علائم بالینی نیاز به تست وجود خون یا عفونت ادرار دارند نوار ادراری جایگزین تجزیه کامل ادرار می شود.

تجزیه ادراری روتین شامل 2 بخش اصلی می باشد.

الف)تعیین ویژگی های فیزیکی و شیمیایی (وضعیت ظاهری ، وزن مخصوص و نتایج حاصل از نوار ادراری )

ب) آزمایش رسوب ادراری با میکروسکوپ زمینه روشن جهت تائید هماچوری ،قالب های ادراری (سیلندر روی)و کریستالوری

 تشکیل ادرار:

در یک فرد بالغ در هر دقیقه حدودا" 1200 میلی لیتر خون در کلیه ها جریان دارد که این مقدار د رحدود 25%برون ده قلبی می باشد . گلومرول ها خون را از طریق شریانچه های آوران در یافت کرده و پلاسمای فیلتر شده وارد فضای بومن می گردد،سپس به ترتیب توبول های مجاری جمع کننده را که مکان باز جذب یا ترشح مواد مختلف و تغلیظ ادرار هستند طی خواهد کرد سرانجام در فیلتر های گلومرولی که در ابتدا 180لیتر در 24 ساعت می باشد (بسته به وضعیت هیدراسیون) به 1 الی2 لیتر کاهش می یابد ،نهایتا" ادرار تشکیل شده وارد لگنچه شده بعد به مثانه و پیشابراه می رود و دفع می گردد.

اجزای آزمایش ادراری پایه( روتین)

آزمایش ادراری پایه شامل 4 جزء می باشد :

1- ارزیابی نمونه

2- بررسی ظاهری و فیزیکی

3- غربالگری شیمیایی

4- آزمایش رسوب ادراری

 ارزیابی نمونه:

قبل از انجام هر آزمایش می بایست نمونه را از لحاظ  قابل قبول بودن بررسی نمود. ملاحظات این مرحله عبارتنداز: برچسب صحیح ، نمونه صحیح جهت آزمایش در خواستی ،ماده نگهدارنده مناسب ، علائم قابل رویت آلودگی و هر گونه تاخیر در آوردن نمونه .

بررسی ظاهری / فیزیکی ادرار :

رنگ ادرار : رنگ زرد ادرار تاحد زیادی وابسته به رنگدانه اروکروم است.ماده ای که دفع آن متناسب با میزان متابولیسم بوده و هنگام تب و تیرو توکسوز و گرسنگی افزایش می یابد در افراد سالم ادرار به رنگ زرد روشن تا تیره بسته به وضعیت هیدراسیون و غلظت ادرار تولید می گردد. ادرار رنگ پریده با وزن مخصوص پایین پس از نوشیدن حجم زیادی از مایع دیده می شود در حالی که دیابت قندی ادرار رنگ پریده با وزن مخصوص بالا دیده می شود .در زیر به تغییرات رنگ ادرار می پردازیم.                                            

رنگ قرمز:

شایعترین رنگ غیر طبیعی قرمز می باشد . در زنان احتمال آلودگی با خون قائدگی را می توان مد نظر گرفت هماچوری(وجود گلبول قرمز در ادرار) همو گلومینوری می توانند رنگ صورنی ،قرمز ایجاد کند . ادرار قرمز همراه با مصرف داروها نیز دیده می شود و مصرف چغندر در افرادی که از لحاظ ژنتیکی مستعد باشند ادرار قرمز بی ضرر تولید می کند.

ادرار زرد _قهوه ای، سبز _ قهوهای:

عموما" در ارتباط با رنگدانه های صفراوی خصوصا" بیلیروبین دیده می شود . با تکان دادن نمونه کف زرد رنگ دیده می شود که همین امر باعث تمایز بیلیروبین از ادرار طبیعی می شود . در یرقان انسدادی شدید ممکن است ادرار به رنگ سبز نیز دیده شود.

ادرار نارنجی_قرمز، نارنجی_ قهوه ای :

اوروبیلینوژن دفع شده بی رنگ است اما در حضور PH پایین به اوروبیلین تبدیل می شود که دارای رنگ زرد تیره یا نارنجی می باشد .

ادرار قهوه ای تیره یا سیاه :

ادرار اسیدی حاوی هموگلوبولین با گذشت زمان با تشکیل مت هموگلوبولین تیره خواهد شد.

شناخت ادرار :

ادرار طبیعی شفاف است. وجود ذرات سانتریفیوژ نشده باید بررسی شود ادرار کدر (ابری) تشخیص افتراقی های زیادی دارد که پاتولوژیک نیستند. کدر بودن ادرار ممکن است مربوط به رسوب کریستال ها یا املاح غیر پاتولوژیک باشد تحت عنوان کلی مواد امورف( فسفات _اورات آمونیوم _ کربنات) در ادرار قلیایی رسوب می کنند که با افزودن اسید استیک حل می شوند  . اسید اوریک و اورات ایجاد کدورت سفید ، صورتی یا نارنجی می کنند و با حرارت 60 درجه از بین می رود . ادرار کدر ممکن است مربوط به حضور سلولهای باشد ، لکوسیت ها کدورت سفید رنگ مشابه فسفات ها را به وجود می آورد اما این کدورت بعد از اضافه کردن اسید حل نشده و باقی مانده به طور مشابه رشد باکتری ها کدورت یکنواختی ایجا د می کند که با اسیدی  کردن یا فیلتراسیون بر طرف  نشده و در این موارد ارزیابی کدورت سنجی دوگانه سودمند است . کدورت ادرار همچنین ممکن است به علت گلوبول های قرمز ، سلولهای اپیتلیال ، اسپرماتوزوا و یا مایع پروستاتیک باشد. مایع پروستاتیک به طور طبیعی حاوی تعداد کمی لوکوسیت و دیگر عناصر تشکیل دهنده می باشد.

موکوس:

موکوس ناشی از قسمت تحتانی دستگاه ادراری تناسلی است .لخته های خون و ترشحات قائدگی و موارد دیگر از جمله قطعات بافتی ، سنگ های کوچک ، تجمعات چرکی و مواد مدفوع از علل متفرقه ادرار کدر هستند ، آلودگی با پودر ها یا آنتی بیوتیک هایی که با آب کدر می شوند (فنل)را نیز باید در نظر داشت.

حجم ادرار :

در شرایطی معمولی مهمترین تعیین کننده حجم ادرار میزان آب مصرفی می باشد یک شخص بالغ در هر روز 600 تا 2000 میلی لیتر ادرار تولید می کند که از این مقدار حداکثر 400 میلی لیتر ادرار شبانه است .

افزایش حجم ادرار:

تولید بیش از 2000 میلی لیتر ادرار در 24 ساعت پولی اوری نامیده می شود . فاکتور دفع ادراری بیشتر از 500 میلی لیتر در شب با وزن مخصوص کمتراز 0/1   می باشد. عموما" هر چه ادرار بیشتر باشد وزن مخصوص آن کاهش میابد.

مصرف زیاد آب (پرنوشی) و داروهای مثل کافئین _الکل و . . . باعث پولی اوری می شود .محلول های داخل وریدی حجم ادرار را افزایش می دهند مصرف زیاد نمک و رژیم های حاوی پروتین فراوان آب بیشتری را برای دفع می طلبد.

کاهش حجم ادرار :

اولیگوری به دفع مقادیر کمتر از 500 میلی لیتر در 24 ساعت گفته می شود . محرومیت از آب موجب کاهش حجم ادرار بیش از ظاهر شدن علائم دهیداسیون می گردد. الیگوری ناگهانی است همانگونه که در نارسائی حاد کلیه دیده می شود یا در زمینه یک بیماری کلیوی مزمن و پیشرونده ایجاد می گردد.

وزن مخصوص و اسمولاریته:

حجم ادرار و غلظت مواد محلول آن جهت حفظ هموستاز مایعات و الکترولیت های بدن توسط کلیه متغیر است. اندازه گیری وزن مخصوص و اسمولاریته ،غلظت یا دقت نسبی نمونه ادراری را منعکس کرده و نهایتا" توانایی کلیه ها را در تغلیظ ادرار ارزیابی می کند.

تعداد ذرات ماده حل شده به ازای هر واحد محلول است که ذرات بزرگتر مانند پروتئین ها و قندها وزن مخصوص را بیشتر از الکترولیت های کوچک افزایش می دهند .

وزن مخصوص اوره (20%) کلرید کلسیم(25%) سولفات و فسفات قسمت اعظم وزن مخصوص ادرار طبیعی را تشکیل می دهند . بالغین طبیعی که مایع کافی مصرف می کنند طی یک دوره 24 ساعته ادراری باوزن مخصوص 016/1 تا 022/1 تولید می کنند با این حال کلیه های طبیعی توانایی تولید ادراری با وزن مخصوص 030/1 تا035/1 را دارند.

ادرار با وزن مخصوص کمتر از 007/1 هیپو سنتوریک  نامیده می شود .در دیابت بی مزه فقدان توانایی تغلیظ منجر به تولید حجم بالای ادرار با وزن مخصوص تا حد 001/1 می شود دفع طولانی مدت ادرار با وزن مخصوص کم در اختلالات کلیوی متعددی چون گلومرولونفریت نیز مشاهده می گردد .

وزن مخصوص بالا در پی از دست رفتن مقادیر فراوان آب ،بی کفایتی آدرنال ، بیماری کلیوی یا نارسای احتقانی قلب دیده می شود .

زمانی که بین نمونه های مختلف از یک بیمار وزن مخصوص ادرار با اختلاف ناچیزی حدود 010/1 ثابت بماند این حالت را تحت عنوان ایزوسنتوریک نامگذاری می کنند که این حالت دال بر ضایعه شدید کلیوی بوده که طی آن هر دو توانایی تلغیظ و ترقیق مختل می شود .

وزن مخصوص به چند روش تعیین میگردد:

1-نوار ادرار : که یک روش غیر مستقیم برای اندازه گیری وزن مصوص است .

2-رفراکتومتر : شاخص انکساری محلول با مقدار ماده جامد محلول در ارتباط است که این شاخص عبارت است از سرعت نور در هوا به سرعت نور در یک محلول و مستقیما" متناسب با ذرات موجود در محلول است و به عبارت دیگر با وزن مخصوص تغییر می کند .

3-یورینومتر : یک ایزو متری است که جهت اندازه گیری مستقیم وزن مخصوص ادرار در دمای اتاق تطبیق یافته است.

4-روش نزول قطره: یک شیوه مستقیم اندازه گیری وزن مخصوص می باشد . حجیم تر از رفراکتومتر و دقیق تر از یوریومتر می باشد در این روش از یک ستون مخصوص پر از روغن غیر قابل امتزاج با آب  استفاده میکنند . یک قطره اندازه گیری شده ادرار را به داخل ستون می اندازیم  قطره هنگام سقوط با دو پرتو نور مواجه میگردد . با گذر از پرتو اول یک زمان سنج شروع به کار می کند و هنگامی که از پرتو دوم گذشت از کار می افتد. زمان سقوط به طور الکتریکی اندازه گیری شده و به عنوان وزن مخصوص در نظر گرفته میشود.