واکنش دهنده های فاز حاد
( سرعت رسوب اریتروسیت ، پروتئین واکنش دهنده C )
توصیف : واکنش دهنده های فاز حاد گروهی از پروتئین های پلاسما هستند که بطور طبیعی توسط کبد تولید میشوند . ساخت این پروتئین های متعدد در پاسخ به محرک التهابی در هر دو وضعیت حاد و مزمن به مقدار زیاد افزایش می یابد . مثالهایی از واکنش دهنده های فاز حاد شامل : 1- پروتئین های انعقادی (فیبرینوژن، پروترومبین ) 2- پروتئین های ناقل (هاپتوگلوبولین ، ترانسفرین ،سرولوپلاسمین ) 3- اجزاء کمپلمان (C3,C4) پروتئین های دیگر (فیبرونکتین، سرم آمیلوئید A ، CRP و فریتین).
واکنش دهنده های فاز حاد معمولاً به عنوان یک مقیاس غیر مستقیم از وسعت التهاب بکار می روند . برای بیماریهای روماتیسمی، معمولاً واکنش دهنده های فاز حاد CRP و سرعت رسوب گلبولهای قرمز (ESR ) می باشند. ESR سرعت رسوب جاذبه ای گلبول های قرمز و تشکیل rouleaux* را اندازه می گیرد که توسط عوامل مختلف تسریع می شود ، مهمترین آن فیبرینوژن میباشد که شارژ منفی بین گلبولهای قرمز خون را کاهش می دهد .
روش : درعمل دو تست مهم که اغلب در تستهای کلینیکی برای واکنش دهنده های فاز حاد استفاده می شود ESR و CRP هستند .CRP اغلب (و با دقت ) بوسیله تعیین میزان nephelometry (یک واکنش وابسته به Ag-Ab که به طور اتوماتیک انجام می شود .
ESR با روش westergren انجام می شود ( توصیه شده بوسیله کمیته بین المللی استاندارد سازی در هماتولوژی ) و از ضد انعقاد خون وریدی استفاده می شود که به نسبت 1: 4 توسط سیترات سدیم رقیق شده، نمونه دریک لوله شیشه ای 200 میلی متری با قطر داخلی2.5 mm قرار می گیرد .بعد از پایان یک ساعت فاصله ستون اریتروسیت ها به عنوان ESR ثبت می شود در روش اصلاح یافته westergren اتیلن دی آمین تترا استیک اسید (EDTA ) جانشین سیترات سدیم شده که دراین روش می توان همان نمونه خون برای تست های دیگر بکار برده شود . هر دو روش نتایج یکسانی داشته است .
مقادیر نرمال : به طور نرمال <0/8 mg/dl CRP است و کمتر از ESR بوسیله سن یاجنس تحت تاثیر قرار میگیرد . ESR در مردان جوان مقدار 0-13 mm/h و در زنان 0-20 mm/h است. قابل توجه است که،ESR با بالارفتن سن افزایش می یابد.
 

افزایش در : ESR و CRP در اختلالات مختلف افزایش می یابند شامل :
- اختلالات التهابی حاد یا مزمن : نقرس ، ارتریت روماتوئید (RA ) ، تب روماتیسمی ، اسپوندیلو آرتروپاتی ها ، پلی مالژیا روماتیکا ، آرتریت سلول غول آسا و دیگر واسکولیت ها ، بیماری التهابی روده ها و غیره .
- آسیب بافتی / نکروز : انفارکتوس حاد میوکارد ، ایسکمی بافتی یا انفارکتوس ، رد پیوند ، تومورهای بدخیم ،بعد از جراحی ، سوختگی و تروما
- عفونتها : باکتریال(مانند : اندوکاردیت ، استئومیلیت و عفونت داخل شکمی ) و بعضی عفونتهای ویرال ( مانند: هپاتیت ویروسی حاد )
-متفرقه : همچنین ممکن است در مراحل نهایی حاملگی و بعد از حاملگی ، پرکاری و کم کاری تیروئید ، ازوتمی ، سندرم نفروتیک افزایش یابد . نکته: بیش از 10% مقادیر بسیار بالای ESR(>75mm/h ) علت قابل شناسایی ندارد . این بویژه درافراد مسن صدق میکند . پزشک باید منتظر بماند و تست را در 6-3 ماه تکرار کند و یک بررسی وسیع ، گران وتهاجمی برای یک یافتن یک بیماری مرموز سرطانی ، عفونی و التهابی به طور روتین انجام نشود .
کاهش در : ESR ممکن است با اشکال غیر طبیعی RBC (پلی سیتمی ، میکروسیتوز ، اسفروسیتوز ، سلول داسی شکل و دیگر هموگلوبینوپاتی ها) ، کاهش فیبرینوژن خون ، نارسایی احتقانی قلب، کاشکسی ودر مصرف دوز بالای کورتیکواستروئید یا مهار کننده های فاکتور نکروز دهنده تومور کاهش یابد .ESR و CRP ممکن است در بیماران با لوپوس اریتماتوی سیستمیک (SLE ) ، پلی میوزیت، اسکلرودرما ، حاملگی ، ا ستئوآرتریت و بیشتر بیماریهای ویرال نرمال باشد .
عوامل مخدوش کننده : ESR ممکن است در ماکروسیتوز ، هیپرکلسترولمی ، افزایش فیبرینوژن و درجه حرارت بالا افزایش یابد .ESR ممکن است در موارد اختلالت مورفولوژی RBC ( موارد بالا ) لوکوسیت بالا ، بیماریهای هیپرویسکوزیته و موارد تاخیر انجام آزمایش (>2 h ) کاهش یابد .
کاربرد : واکنش دهنده های فاز حاد ممکن است در افتراق اختلالات التهابی از غیر التهابی بکار روند . آنها ممکن است به منظور تشخیصی یا درمانی مفید باشند، هر چند اختصاصی نیستند . کالج آمریکایی پزشکان توصیه می کند که ESR در تشخیص و ارزیابی پلی میالژیا روماتیکا ، آرتریت تمپورال و بیماری هوچکین استفاده شود. در اختلالات التهابی مانندESR ،RA بیشتر برای حل مشکلات کلینیکی مغایر بکار می رود ) برای مثال بیماری که در معاینه بهبودی پیدا کرده است ولی خودش بهبودی را بیان نمی کند ). با وجود این یک تاریخچه طولانی از تجربیات با ESR در تشخیص و ارزیابی اختلالات التهابی مانند RA وجود دارد .

CRP در ارزیابی فعالیت بیماری و پاسخ به درمان در اختلالات التهابی مزمن مانندRA مفید است . بعضی CRP را به ESR در ارزیابی بیماریهای التهابی ترجیح می دهند زیرا تغییرات حادتر می باشد .
CRP به سرعت بعد از یک تحریک التهابی افزایش می یابد در ظرف چند روز به نرمال برگشت می کند: در حالیکه ESR ممکن است در طی روز ها افزایش یابدو ممکن است بعد از هفته ها به مقدار نرمال برگردد . همچنین CRP دینامیک تر است . ( تفاوت بین سطوح دیده شده در التهاب وضعیتهای نرمال بیشتر است).
جراحان گاهی اوقات ارزیابی با CRP را ترجیح میدهند و از افزایش بسیار زیاد CRP برای تعیین عفونت بعد از عمل استفاده می کنند زیرا ESR ممکن است به واسطه خود جراحی افزایش یابد . درحالات التهابی همراه با نفروپاتی از دست دهنده پروتئین مثل ESR,SLE ممکن است همیشه بالا باشد و CPR ممکن است شاخص بهتری برای سوار شدن عفونت باشد .
 

جدول 1 :مقایسه ESR و CRP

CRP = پروتئین واکنش دهنده C ; RA = آرتریت ورماتوئید ; RBC = سلول قرمز خون ; SLE : لوپوس اریتماتوی سیستمیک
ESR = سرعت رسوب گلبولهای قرمز
توضیحات : هر چند معمولاً CRP به موازات ESR است ، زودتر از ESR افزایش می یابد .(6-4 ساعت ) سریعتر هم به نرمال بر می گردد . خصوصاً در حالاتی که نتایج ERS ممکن است با متغییرهای مختل کننده ( آنمی ، پلی سیستمی ، موروفولوژی غیر طبیعی RBC ، هاپیر گاما گلوبولینمی و نارسایی احتقانی قلب ) تحت تاثیر قرار می گیرد،مفید واقع می شود . CRPنسبت به ESR در ارزیابی فعالیت بیماری و درمان RA ارجح است(جدول 1)
ESR هرگز برای یک بیماری تشخیصی نیست و تغییرات ممکن است بیشتر از یک نتیجه واحد ارزشمند باشد .
افزایش بیش از حد (>100 mm/h ) ممکن است سرطان ، واسکولیت ها ( مثل آرتریت سلول غول آسا ) و بیماری Adult-onset still ، اسپوندیلو آرتروپاتی ها یا عفونتهای مختلف را پیشنهاد کند . مقادیر نرمال بیماری را رد نمی کنند به عنوان یک تست غربالگری ( بیماریابی ) در افراد بدون علامت مفید نیست .